समाजमाध्यमांवर एक क्यूआर कोड फ्रॉडची घटना व्हायरल झाली होती. एका उद्योजक महिलेनं दाखवलेल्या प्रसंगावधानामुळे तिची फसवणूक होता होता टळली. पण सर्वांच्याच बाबतीत ही फसवणूक टळेल असं नाही.
मुळात क्यूआर कोड फ्रॉड काय आहे हेच माहीत नसल्यामुळे ऑनलाइन फसवणुकीचे प्रकार वाढण्याची शक्यता आहे. माहिती तंत्रज्ञान युगामध्ये जगताना सर्वच गोष्टी ह्या सहजरीत्या सिंगल क्लिकवर उपलब्ध होत असल्यानं डिजिटल पेमेंट व्यवस्था, आर्थिक व्यवहार, वस्तूंची खरेदी-विक्री ऑनलाइन् पद्धतीने सुलभ होत चालली आहे.
त्यामुळे ऑनलाइन पेमेंट व्यवस्थेसंदर्भातील संभाव्य धोेके आपण वेळीच ओळखले तर वाढत चाललेल्या सायबर गुन्हेगारीत आपला बळी जाणार नाही.आताशा डिजिटल पेमेंटव्यवस्था सुलभ व्हावी यासाठी फोन पे, गुगल पे, यूपीआय पेमेंटद्वारे ऑनलाइन पेमेंट करण्यासाठी क्यूआर कोड स्कॅनचा वापर वाढलेला आहे.
ओलएक्स/क्विकर किंवा इतर वेबसाइटवर फर्निचर, इलेक्ट्रॉनिक वस्तू, गाड्या यांची सर्रास विक्री होते. हे सर्व देवाणघेवाण ऑनलाइन पेमेंट गेटवेच्या माध्यमातून होत असल्याने सायबर गुन्हेगारांनी QR code /क्यूआर कोड फ्राॅड ही सायबर गुन्हेगारीची नवीन पद्धत शोधून काढली आहे. यामध्ये ग्राहकांना काही प्रमाणात ॲडव्हाॅन्स रक्कम पाठविली जाते व एक क्यूआर कोड पाठविला जातो तो स्कॅन करायला सांगून यूपीआय पीन टाकण्याची मागणी केली जाते.
एकदा का ग्राहकानं यूपीआय पीन टाकला तर तुमची बँक अंकाउण्टविषयीची माहिती त्या मालवेअर कोडद्वारे नियंत्रित केली जाते व तुमच्या खात्यातील संपूर्ण रक्कम काढली जाते किंवा दुसऱ्या खात्यात वळती केली जाते.
QR कोड म्हणजे काय
QR कोड म्हणजे क्विक रिस्पाॅन्स कोड असतो ज्यामध्ये Two Dimensional Barcode / द्विमितीय बारकोड हे रोबोट ऑपरेटरद्वारे ट्रॅक /नियंत्रित केले जातात. QR कोड हे रेग्युलर बारकोडपेक्षा स्पेसमध्ये कमी असल्याकारणाने स्मार्टफोन साॅफ्टवेअरद्वारे सुलभरीत्या स्कॅन होतात.
QR कोडमुळे एखाद्या पेमेंट गेटवेची लांबलचक यूआरएल /URL टाइप करायची गरज भासत नाही व हे कोड सहज स्कॅन होत असल्याने वेळेची बचत होत असल्यामुळे त्याचा वापर वाढत चालला आहे.
QR कोडचे दोन प्रकार आहेत
1. क्लिकजॅकिंग्
यामध्ये सायबर क्रिमिनल्सकडून खरेखुरेपणा सिद्ध करण्यासाठी व विश्वास संपादन करण्यासाठी ग्राहकांच्या खात्यामध्ये काही ठरावीक रक्कम आगाऊ टाकली जाते व त्यासोबत एक लिंक पाठवून लिंकसोबत असणारा QR कोड स्कॅन करण्यासाठी सांगितले जाते. यामध्ये क्लिकजॅकिंग ऑपरेटरकडून ग्राहकांची फसवणूक होत असते.
2. फिशिंग मालवेअर QR कोड
यामध्ये स्कॅमर्सद्वारे एखाद्या वेबसाइटच्या माध्यमातून किंवा मेलद्वारे मालवेअर कोड यूजर्सला पाठविले जाते व यूजर्सने ते कोड स्कॅन केल्याबरोबर त्याच्या खात्यातून रक्कम काढून फसवणूक केली जाते. तसेच बनावट बिटकाॅइन ॲड्रेस व QR कोड जनरेट करून बिटकाॅइन पेमेंट काढले जाते. रिडायरेक्ट पेमेंट किंवा स्मॉल ॲडव्हान्स पेमेंटद्वारेही फसवणूक केली जाते.
काळजी काय घ्यायची?
1. यूपीआय पेमेंट गेटद्वारे तुम्हाला ऑनलाइन पेमेंट रिसिव्ह करण्यासाठी यूपीआय पीन कधीच विचारलं जात नाही, त्यामुळे ते पीन द्या असं कुणी म्हणालं तर तत्काळ व्यवहार बंद करायचा. ऑनलाइन पेमेंट स्वीकारण्यासाठी यूपीआय पीन घालावा लागत नाही.
2.अनोळखी ई-मेलला कधीच रिप्लाय देऊ नका किंवा मेलला संलग्न असलेला QR कोड कधीच स्कॅन करू नका.
3.आपल्या मोबाइलमध्ये, संगणकामध्ये QR कोड स्कॅनर वापरा जेणेकरून ते URLचा खरेखुरेपणा चेक करेल.
4.आपल्या मोबाइलमध्ये स्कॅन ब्लाॅकर किंवा वेब फिल्टर सोबत फ्री अंटीमालवेअर साॅफ्टवेअर अपडेट असू द्यावा.
5 फोन पेकडून @phonepay.com द्वारे मेल आला तरच त्यास रिप्लाय द्या. तसेच तुमच्या बँक खात्याविषयी किंवा डेबिट कार्डविषयी माहिती लिक झाली असेल तर support.Phonepay.com किंवा संबंधित सायबर पोलीस स्टेन्शला तक्रार द्या तसेच पोलीस किंवा तुमच्या बँकेने ऑनलाइन बँकिंग, सायबर गुन्ह्याविषयी वेळोवेळी दिलेल्या सूचनांकडे लक्ष द्या. ऑनलाइन व्यवहार जपून करा. काळजी घ्या.
-आवेज काझी (लेखक सायबर गुन्हे अभ्यासक आणि पोलीस उपनिरीक्षक आहेत.)
बातम्या सर्वप्रथम जाणून घेण्याकरिता व्हाट्सअप ग्रुप जॉईन करा.
बातम्या सर्वप्रथम जाणून घेण्याकरिता लाईक करा आमचे फेसबुक पेज